Józef Zachariasz Bem (1794-1850).

[Piotrek]

Józef Zachariasz Bem vel Murad Paşa herbu Bem (urodzony 14 marca 1794 w Tarnowie, zmarł 10 grudnia 1850 w Aleppo) ? polski generał, strateg, inżynier wojskowy, artylerzysta, twórca pierwszych oddziałów wojsk rakietowych w wojsku polskim, dowódca artylerii czynnej Wojska Polskiego w czasie powstania listopadowego, uczestnik Wiosny Ludów, faktyczny choć nieformalny dowódca trzeciej rewolucji wiedeńskiej (niem. Wiener Oktoberrevolution) 1848 r., naczelny wódz powstania węgierskiego 1848?1849, feldmarszałek armii Imperium Osmańskiego.

Powstanie na Węgrzech

W powstaniu węgierskim dowodził wojskami węgierskimi w Siedmiogrodzie i Banacie gdzie prowadził działania wojenne. Wkrótce walki rozszerzyły się również na Bukowinę oraz na Wołoszczyznę znajdujące się na terenie kilku obecnych państw Węgrzech, Słowacji, Serbii oraz Rumunii. Zimową kampanią (grudzień 1848 ? marzec 1849) Bem zdobył sobie sławę wielkiego wodza. Pod jego rozkazami walczył m.in. czołowy poeta węgierskiego romantyzmu Sándor Petőfi, który był adiutantem generała. W dniach od 19 grudnia 1848 do 13 stycznia 1849 dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen. Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród. W lutym wkroczył na Bukowinę, w marcu cały Siedmiogród był w węgierskich rękach. Pod jego dowództwem powstańcza armia węgierska odniosła 33 zwycięstwa nad wojskami austriackimi, a Józef Bem został bohaterem narodowym Węgrów, którzy z wdzięczności nadali mu specjalne i niecodzienne odznaczenie dekorując go Krzyżem Wielkim Orderu Świętego Stefana z gwiazdą orderową wyposażoną w diament wyjęty z historycznej korony pierwszego króla Węgier Stefana I Świętego. W miejsce wyjętego z fragmentu korony diamentu wstawili oni plakietkę z nazwiskiem generała ?Józef Bem?.

Bem przyjmował do służby również wielu Polaków, którzy przyjeżdżali głównie z Galicji. Początkowo wraz z majorem Władysławem Jordanem oraz pułkownikiem Franciszkiem Łosiem organizował polskie oddziały w armii węgierskiej. Bem był przeciwny tworzeniu osobnego polskiego legionu prawdopodobnie nie chcąc drażnić Rosji. Liczba Polaków w armii się jednak zwiększała. W styczniu 1848 wśród powstańców służyło 200 Polaków, w lutym 400, w maju sformowany został batalion piechoty i szwadron jazdy, a w lipcu bateria artylerii. Ostatecznie w powstańczej armii węgierskiej powstały dwa polskie legiony. Jeden założony został przez gen. Bema legion polski w Siedmiogrodzie drugi przez gen. Józefa Wysockiego ? Legion Polski Wysockiego. Oba walczyły u boku Węgrów w czasie całej kampanii w latach 1848-1849 i wniosły one istotny wkład militarny przyczyniając się do sukcesu wojsk powstańczych. Dla przykładu w bitwie pod Banffyhunyad 13 sierpnia 1849 roku szarża kawalerii polskiej przesądziła o węgierskim zwycięstwie.

Po porozumieniu Austrii z Rosją do konfliktu dołączyła stutysięczna armia rosyjska pod dowództwem gen. Iwana Paskiewicza. Przeciwko 17 tysięcznej armii powstańczej na północy i wschodzie Siedmiogrodu sojusznicy skoncentrowali 56 tysięczną armię austriacko-rosyjską. W sierpniu korpus Bema został zepchnięty do Banatu przez połączone wojska austriacko-rosyjskie pod dowództwem gen. Ludersa, który w raportach wysyłanych carowi wyrażał szereg pochlebnych opinii o umiejętnościach militarnych swojego antagonisty. 7 sierpnia 1849 Bem został mianowany przez przywódcę powstania Lajosa Kossutha naczelnym wodzem armii węgierskiej. Po klęsce pod Temesvarem (Timisoarą) i upadku rewolucji na Węgrzech, przekroczył w 1849 granicę turecką.

Na Węgrzech Józef Bem jest patronem wielu szkół, ulic i placów. Oprócz pomnika w Budapeszcie znajduje się w tym mieście 14 placów oraz ulic noszących imię Bema. Praktycznie w każdym większym mieście znajduje się plac bądź ulica jego imienia. Jako swojego patrona przyjęło go również Polskie Stowarzyszenie Kulturalne na Węgrzech, a także wiele węgierskich szkół.

Generał Bem został legendą jeszcze za życia. Pierwsze utwory literackie o nim powstawały w latach 1849-1850 jeszcze przed jego zgonem. Po śmierci Bem stał się bohaterem licznych książek, wierszy i pieśni. Swoje utwory poetyckie Bemowi poświęcił polski poeta Cyprian Kamil Norwid oraz węgierski Sándor Petőfi. Pierwszy pomnik poświęcony Bemowi Węgrzy wybudowali już w 1880 roku w Marosvásárhely, który w 1922 roku zburzony został przez zwalczające węgierską mniejszość władze Rumunii. W 1929 roku za fundusze uzyskane w wyniku ogólnonarodowej składki organizowanej przez generała honwedów Jozsefa Balasa wzniesiono pomnik Bema w Budapeszcie.