Historia Kościoła za życia apostołów

Dyskusje historyczne związane z Kościołem
Awatar użytkownika
Dezerter
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 14805
Rejestracja: 24 sie 2015
Lokalizacja: Inowrocław
Has thanked: 4115 times
Been thanked: 2906 times
Kontakt:

Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Dezerter » 2017-12-08, 23:31

Dyskusja o sobocie i niedzieli uświadomiła mi, że mamy bardzo różne wyobrażenie, lub rożną wiedzę na temat początków Kościoła
czyli od Pięćdziesiątnicy do Zburzenia Świątyni w 70 roku.
czyli takie kalendarium + ważne wydarzenia, kolejne etapy rozwoju

Na początek zaś kilka faktów z historii Żydów Mesjanistycznych, które mam w swoich zbiorach:
30 lub 33 r. - Zesłanie Ducha Świętego w święto Szawuot (Pięćdziesiątnicy) połączone z powstaniem pierwotnego Kościoła w Jerozolimie; Kościół pierwotny składa się wyłącznie z Żydów mesjanistycznych zwanych ówcześnie nazarejczykami (Piotr/Kefa, Maryja/Miriam, Jakub Sprawiedliwy - brat Pański, późniejszy biskup Kościoła Jerozolimskiego/Jaakow Cadik - achi Adonai,
34 r. - Piotr poprzez nawrócenie Korneliusza otwiera drzwi Kościoła poganom; początek gałęzi poganochrześcijańskiej w Kościele powszechnym.
Około 35 roku był ukamienowany Szczepan, jeden z siedmiu diakonów.
35-36 Faryzeusz Paweł z Tarsu uwierzył, że Jezus jest obiecanym Mesjaszem
37-39 Paweł naucza w synagogach Antiochii, że Jezus jest obiecanym Mesjaszem żydowskim
39 Pierwsza wizyta Pawła w Jerozolimie po ucieczce z Antiochii i spotkanie Piotra i Jakuba brata Pańskiego
45-48 Pierwszą podróż misyjną Pawła z Tarsu
50 Udział Pawła w Soborze Jerozolimskim
50-52 Druga podróż misyjna Pawła
53-58 Trzecią podróż misyjną Pawła
58 wizyta Pawła w Jerozolimie, spotkanie z Jakubem i oczyszczenie w Świątyni, a później uwięzienie i sąd przed Sanhedrynem
62 r. - Ukamienowanie Jakuba Sprawiedliwego, brata Pańskiego - następnym biskupem (przewodniczącym kolegium prezbiterów) Kościoła Jerozolimskiego zostaje brat stryjeczny Jezusa Chrystusa - Symeon syn Kleofasa/Szim'on ben Klofa.
66 r. - W związku z wybuchem powstania żydowskiego przeciw Rzymianom członkowie Kościoła Jerozolimskiego przenoszą się do Pelli w Perei (za Jordanem)
70 r. - Po upadku powstania jerozolimscy judeochrześcijanie powracają do stolicy Judei
ok. 90 r. - Wielki Sanchedryn żydowski w Jawne wyklucza (ekskomunikuje) nazarejczyków (Żydów mesjanistycznych) ze wspólnoty judaizmu rabinicznego jako heretyków. (brak pewnych źródeł!? - zauważcie, że dopiero wówczas wydalają judeochrześcijan z religii judaizmu)
107 r. - Ukrzyżowanie Symeona syna Kleofasa; Aż do 135 r. biskupami Kościoła Jerozolimskiego są wyłącznie obrzezani Żydzi mesjanistyczni.
132 r. - Żydzi mesjanistyczni uczestniczą w drugim powstaniu przeciw Rzymianom; po samoogłoszeniu się wodza powstania - Bar Kochby mesjaszem, wycofują się i są prześladowani przez powstańców jako zdrajcy.
135 r. - Po upadku powstania Żydzi zostają wygnani z Jerozolimy, a miasto staje się kolonią wojskową pod nazwą Aelia Capitolina (zaś Judea otrzymuje nazwę urzędową - Palestyna); Żydzi mesjanistyczni przenoszą się do Galilei, a w Jerozolimie powstaje Kościół poganochrześcijański złożony z żołnierzy i weteranów rzymskich z pierwszym biskupem poganochrześcijańskim - Markiem.
Ostatnio zmieniony 2018-04-22, 19:14 przez Dezerter, łącznie zmieniany 1 raz.
Nie czyńcie tak jak ci przeciw którym występujecie.

Awatar użytkownika
Dezerter
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 14805
Rejestracja: 24 sie 2015
Lokalizacja: Inowrocław
Has thanked: 4115 times
Been thanked: 2906 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Dezerter » 2018-04-22, 20:09

Temat nie chwycił, ale myślę, że warto spróbować jeszcze raz
tym razem Ks. prof. dr hab. Marian Banaszak

Nazwa chrześcijanie powstała później (ok. 43) w Antiochii. Do tego czasu wyznawcy Chrystusa używali w odniesieniu do siebie określeń bracia, uczniowie, wierzący. Żydzi zaś zwali ich Nazarejczykami, Galilejczykami, Ebionitami (hebr. ebionim, ubodzy), w czym wyrażało się przekonanie, że chrześcijanie są tylko odłamem lub sektą judaizmu. Chrześcijanie w Jerozolimie pochodzili z Żydów miejscowych i Żydów z diaspory, którzy czasowo lub na stałe mieszkali w tym mieście, oraz z prozelitów. Zdaje się, że udzielenie chrztu poganinowi Korneliuszowi z Cezarei i jego całemu domowi stanowiło wyjątek przez dłuższy czas w praktyce Kościoła jerozolimskiego. Życie religijne Kościoła jerozolimskiego kształtowała nauka i przykład Apostołów. Uczęszczano nadal do Świątyni, w której tworzono własną grupę modlitewną, gromadząc się w portyku Salomona. Zbierano się także codziennie w domach prywatnych na łamanie chleba (sprawowanie Eucharystii) * i na wspólne posiłki. Modlitwa miała charakter dziękczynienia, bo przeżywano z radością neofitów wiarę w Mesjasza, wzmocnioną zdumiewającymi znakami: gdy się modlili, zadrżała ziemia w miejscu, gdzie się zebrali i napełnieni zostali wszyscy Duchem Świętym i głosili z odwagą słowo Boże (Dz. Ap. 4, 31). O tę odwagę proszono Boga także na zgromadzeniu, które uważało za swój obowiązek wspierać modlitwą wszystkich braci, zwłaszcza Apostołów, nie przestających, mimo zakazu Sanhedrynu, nauczać codziennie w Świątyni i domach.
Tą wiarą i nadzieją oraz praktykami życia religijnego różnili się chrześcijanie od wyznawców mozaizmu, chociaż uczęszczali jak oni do Świątyni jerozolimskiej, dokonywali obrzezania i obmywań oczyszczających, zachowywali szabat. Życie społeczne Kościoła jerozolimskiego zostało ukształtowane przez entuzjazm wiary i czynną miłość bliźniego. Spotykano się na wspólnych posiłkach, które były wyrazem braterskiej wspólnoty i pomocą dla biednych, wdów i sierot. Wielu sprzedawało swe posiadłości i oddawało pieniądze Apostołom a wspólne cele. Istniała wszakże zasada pełnej dobrowolności.
http://portal.tezeusz.pl/cms/tz/fileadm ... ckiego.pdf
Ostatnio zmieniony 2018-04-22, 20:10 przez Dezerter, łącznie zmieniany 1 raz.
Nie czyńcie tak jak ci przeciw którym występujecie.

Awatar użytkownika
Marek_Piotrowski
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 18650
Rejestracja: 1 cze 2016
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 2560 times
Been thanked: 4565 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Marek_Piotrowski » 2018-04-22, 20:58

Dwie uwagi:
  • nie piszmy o "Żydach Mesjanistycznych", bowiem grupy określające się tym terminem pojawiły się dopiero pod koniec XIX wieku. Ich odwoływanie się do wczesnego Kościoła jest tego samego typu, co odwoływanie się grup, które (nieco później) nazwały się "Świadkami Jehowy" do Iz 43,10
  • Zainteresowała mnie wzmianka o święceniu szabatu. Czy Ks. prof. dr hab. Marian Banaszak ujawnił, na czym opiera to mniemanie?

Awatar użytkownika
Dezerter
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 14805
Rejestracja: 24 sie 2015
Lokalizacja: Inowrocław
Has thanked: 4115 times
Been thanked: 2906 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Dezerter » 2018-04-22, 21:39

A czy Jakuba by nazywali współcześni żydzi Cadykiem, gdyby nie święcił?, a czy by im pozwalali nauczać w Świątyni gdyby nie świętowali, a czy wyklęli by ich dopiero w 90 roku ?. Moja wiedza jest taka sam i jest to dla mnie oczywiste, jak to, że się obrzezywali i obchodzili wszystkie inne święta Starego Przymierza, tak samo jak nadal koszernie jadł Piotr i "ludzie Jakuba", tak samo jak Paweł oczyszczał się w Świątyni. Moim zdaniem wyglądało to tak, że stosowali zasadę " to co dobre i nowe czyńcie a tamtego nie zaniedbujcie".
Profesora już nie spytamy, bo zmarł
A z pierwszym punktem to pełna zgoda - wówczas byli judeochrześcijanie
ja napisałem , że cytuję ze zbiorów współczesnych mesjanistów od których mam tą treść, ale nie potrafię podać źródła
Na początek zaś kilka faktów z historii Żydów Mesjanistycznych, które mam w swoich zbiorach:
Nie czyńcie tak jak ci przeciw którym występujecie.

Awatar użytkownika
Marek_Piotrowski
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 18650
Rejestracja: 1 cze 2016
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 2560 times
Been thanked: 4565 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Marek_Piotrowski » 2018-04-22, 22:14

Dezerter pisze: 2018-04-22, 21:39 A czy Jakuba by nazywali współcześni żydzi Cadykiem, gdyby nie święcił?, a czy by im pozwalali nauczać w Świątyni gdyby nie świętowali, a czy wyklęli by ich dopiero w 90 roku ?
Pozorny argument, na podstawie "co ja sobie myślę, że powinni zrobić.
Szabat nie był największym kamieniem obrazy jaki Żydzi znajdowali w chrześcijanach.
Równie dobrze można by "dowodzić" że Jakub nie wierzył w Jezusa, bo wszak "czy Jakuba by nazywali współcześni żydzi Cadykiem, gdyby przyznawał się do wiary w Jezusa?, a czy by mu pozwalali nauczać w Świątyni gdyby wyznawał naukę Ewangelii, że świątynne ofiary nie mają już sensu, bo nastąpiła Jedyna Prawdziwa Ofiara, czy wyklęli by go dopiero w 90 roku ?".
Moja wiedza jest taka sam i jest to dla mnie oczywiste, jak to, że się obrzezywali i obchodzili wszystkie inne święta Starego Przymierza, tak samo jak nadal koszernie jadł Piotr i "ludzie Jakuba", tak samo jak Paweł oczyszczał się w Świątyni. Moim zdaniem wyglądało to tak, że stosowali zasadę " to co dobre i nowe czyńcie a tamtego nie zaniedbujcie".
A poza tym, że "jest oczywiste" jakiś konkret masz?
Bo to jest na zasadzie "może tak, może nie". Nie mamy nic o obchodzeniu świąt ST (choć być może obchodzili), Piotr dostał specjalne objawienie by nie jeść koszernie, co robili "ludzie Jakuba" nie wiemy, a Paweł oczyścił się w świątyni aby Żydzi przestali gadać (co jasno mamy w tekście), sam wyrażając się na temat obrzędów ST że w stosunku do Nowego Przymierza ma te wszystkie - zacne ze swojej istoty - rzeczy za śmieci.
Ostatnio zmieniony 2018-04-22, 22:27 przez Marek_Piotrowski, łącznie zmieniany 1 raz.

Pod prąd

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Pod prąd » 2019-02-09, 08:14

Czy pierwsi chrześcijanie za czasów apostołów wstępowali do rzymskiej armii ?

Dodano po 13 minutach 59 sekundach:
Jezus nakazał obchodzenie jedynego święta, związanego z upamiętnianiem jego śmierci. Wszystkie inne święta wymyślono później , nie mają one biblijnej podstawy

konik

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: konik » 2019-02-09, 09:55

Doprawdy? To narodzenie Jezusa jest niebiblijne? A to dopiero. Chrzest Jezusa jest rowniez niebiblijny. No swietnie.
Za to Podprad jest biblijny ... bo on jest Pod prad.
No, a kon by sie usmial.

Awatar użytkownika
Marek_Piotrowski
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 18650
Rejestracja: 1 cze 2016
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 2560 times
Been thanked: 4565 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Marek_Piotrowski » 2019-02-09, 11:57

Pod prąd pisze: 2019-02-09, 08:14 Czy pierwsi chrześcijanie za czasów apostołów wstępowali do rzymskiej armii ?
Owszem - spora grupa męczenników z okresu prześladowań była właśnie żołnierzami – co samo w sobie wskazuje na obecność żołnierzy wśród chrześcijan.

Biblia nie podaje tu żadnych jednoznacznych norm ani zakazów czy nakazów; można jedynie wskazać, iż Jezus jako wzór wiary wskazuje żołnierza (Mt 8,8–10 - nie sugeruje mu odejścia z wojska), Jan Chrzciciel zaś na pytanie żołnierzy: „A my, co mamy czynić?” odpowiada jedynie: „Nad nikim się nie znęcajcie i nikogo nie uciskajcie, lecz poprzestawajcie na swoim żołdzie”(Łk 3,14), nie wspominając o rezygnacji ze służby.

Jednak to prawda, że dość szybko chrześcijaństwo zaczęło się odnosić z dystansem do niektórych zawodów - w tym do zawodu żołnierza, a później (ok. III wieku) nawet zabraniało niektórych (św.Hipolit).

Z tym, że przyczyna była zupełnie inna, niż wyobrażają to sobie np. Świadkowie Jehowy. Chodziło raczej o to, że kult publiczny (pogański) należał do ceremoniału wojskowego w legionach, a także w niektórych innych zawodach.
Oprócz tego chodziło o niezbyt moralne "środowisko pracy" (rozpusta).

Z tym, że dotyczyło to nie tylko żołnierzy, ale i takich zawodów jak aktor, rzeźbiarz, malarz, nauczyciel (!), woźnica cyrkowy, zawodnik publiczny, gladiator, łapacz zwierząt w cyrku, posługacz publiczny przy walkach gladiatorów, żołnierz, dostojnik posiadający „prawo miecza”, wysoki urzędnik miejski, guślarz, astrolog, wróżbita, wykładacz snów, kuglarz, wytwórca amuletów.
Jezus nakazał obchodzenie jedynego święta, związanego z upamiętnianiem jego śmierci. Wszystkie inne święta wymyślono później , nie mają one biblijnej podstawy
Czy nie wolno biegać? (no, bo Jezus nie mówił nic o bieganiu - nakazał tylko Mt 28:19 "IDŹCIE więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.")

Możesz zacytować, gdzie Jezus zabronił obchodzenia innych świąt?
Ostatnio zmieniony 2019-02-09, 11:58 przez Marek_Piotrowski, łącznie zmieniany 1 raz.

Pod prąd

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Pod prąd » 2019-02-09, 14:50

NEUTRALNOŚĆ PIERWSZYCH CHRZEŚCIJAN
Historia świecka dostarcza mnóstwa dowodów, że pierwsi chrześcijanie byli neutralni w kwestiach politycznych i nie brali udziału w wojnach. W pewnej książce podano: „Założyciele chrystianizmu pilnie czuwali, żeby nie pojawiła się jakakolwiek tendencja do bezpośredniego ingerowania w istniejący porządek polityczny” (G. P. Fisher, The Beginnings of Christianity). W innej książce powiedziano podobnie: „Ci, którzy rządzili światem pogańskim, okazywali mało zrozumienia dla pierwotnego chrystianizmu i nie byli dla niego łaskawi. (...) Chrześcijanie odmawiali spełniania pewnych obowiązków, którym podlegali obywatele rzymscy. (...) Odmawiali piastowania urzędów politycznych” (A. K. Heckel i J. G. Sigman, On the Road to Civilization — A World History).

Na temat pierwszych chrześcijan i służby wojskowej niemiecki teolog Peter Meinhold zauważył: „Chrześcijanin nie mógł być żołnierzem” (Caesar’s or God’s?). Jonathan Dymond w eseju poświęconym wojnie i zasadom chrystianizmu napisał, że przez jakiś czas po śmierci Jezusa jego naśladowcy „odmawiali angażowania się w (...) [wojnę], i to bez względu na konsekwencje — niesławę, uwięzienie czy śmierć”. Dodał też: „Takie są niezaprzeczalne fakty”. Następnie zacytował innego autora, który stwierdził, że chrześcijanie zaczęli zostawać żołnierzami dopiero wtedy, gdy „chrystianizm uległ skażeniu” (An Inquiry Into the Accordancy of War With the Principles of Christianity).

Dodano po 3 minutach 42 sekundach:
Ze starannego przeglądu wszystkich dostępnych informacji wynika, że do czasów Marka Aureliusza [121-180 n.e.] żaden chrześcijanin nie został żołnierzem; żaden też żołnierz, gdy stał się chrześcijaninem, nie pozostawał w służbie wojskowej” (E. W. Barnes, The Rise of Christianity, 1947, s. 333). „Obecnie byłoby niezmiernie trudno udowodnić, że w okresie pomiędzy rokiem 60 a 165 n.e. choć jeden chrześcijanin był żołnierzem; (...) co najmniej do panowania Marka Aureliusza żaden ochrzczony chrześcijanin nie został żołnierzem” (C. J. Cadoux, The Early Church and the World, 1955, ss. 275, 276). „Nawet w II wieku wyznawcy chrystianizmu (...) twierdzili, że służby wojskowej nie da się pogodzić z chrystianizmem” (G. Ferrero i C. Barbagallo, A Short History of Rome, 1919, s. 382). „Chrześcijanie zachowywali się zupełnie inaczej niż Rzymianie. (...) Ponieważ Chrystus głosił pokój, nie zgadzali się na służbę wojskową” (N. Platt i M. J. Drummond, Our World Through the Ages, 1961, s. 125). „Pierwsi chrześcijanie uważali walkę za coś złego i dlatego nie służyli w wojsku, nawet jeśli cesarstwo potrzebowało żołnierzy” (R. i W. M. West, The New World’s Foundations in the Old, 1929, s. 131). „Chrześcijanie (...) uchylali się od piastowania urzędów publicznych oraz od służby wojskowej” (The Great Events by Famous Historians, red. R. Johnson, 1905, t. III, s. 246; wstęp wydawcy do części „Prześladowanie chrześcijan w Galii, A.D. 177”). „Wpajając sobie zasady biernego posłuszeństwa, [chrześcijanie] odmawiali wzięcia jakiegokolwiek czynnego udziału w administracji państwowej Cesarstwa i w jego obronie zbrojnej (...) Niemożliwością było, aby chrześcijanin mógł zostać żołnierzem, dostojnikiem państwowym bądź władcą, nie wyrzekając się tym samym obowiązku bardziej uświęconego” (E. Gibbon, Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego, tłum. Z. Kierszys, Warszawa 1975, t. 2, s. 37).

Wnikliwe badanie Pism, tom 2

Czy może są jakieś wątpliwości ?

agust
Gawędziarz
Gawędziarz
Posty: 425
Rejestracja: 3 cze 2018
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 56 times
Been thanked: 98 times

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: agust » 2019-02-09, 15:02

Gdyby nie chrześcijańscy żołnierze, to prawdopodobnie chrześcijaństwa by już nie było, a tym bardziej świadków Jehowy.

Awatar użytkownika
Marek_Piotrowski
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 18650
Rejestracja: 1 cze 2016
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 2560 times
Been thanked: 4565 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Marek_Piotrowski » 2019-02-09, 17:42

Po Prąd - miałeś szukać źródeł, a przepisałeś kawałek zborowej, propagandowej broszurki. I co? Mam dyskutować z tym, że ktoś coś napisał? ;)
Aha, zapomniałeś zacytować gdzie Jezus zabronił obchodzenia innych świąt niż Pascha :)
Ostatnio zmieniony 2019-02-09, 17:53 przez Marek_Piotrowski, łącznie zmieniany 2 razy.

Pod prąd

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Pod prąd » 2019-02-09, 18:05

Niestety ale ta rzekoma ,, propaganda" zawiera konkretne źródła. Próba ośmieszania na nic się zdaje, pokazuje Twoją bezradność i niemoc. Nawiązanie do Jezusa i świąt jest tylko nieudolną próbą zmiany tematu.
Ostatnio zmieniony 2019-02-09, 18:06 przez Pod prąd, łącznie zmieniany 1 raz.

Awatar użytkownika
Marek_Piotrowski
Legendarny komentator
Legendarny komentator
Posty: 18650
Rejestracja: 1 cze 2016
Wyznanie: Katolicyzm
Has thanked: 2560 times
Been thanked: 4565 times
Kontakt:

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Marek_Piotrowski » 2019-02-09, 22:17

Pod prąd pisze: 2019-02-09, 18:05 Niestety ale ta rzekoma ,, propaganda" zawiera konkretne źródła.
Nie. Zawiera powyjmowane cytaty z tego, co DZIŚ powiedział ten czy tamten.
Zapamiętaj: Źródła, to są z epoki.
Nawiązanie do Jezusa i świąt jest tylko nieudolną próbą zmiany tematu.
Serio?
Czy to nie Ty pisałeś o świętach? ;)

Pod prąd: wygląda na to, że fanatycznie wierzysz w te Wasze broszury. Ale my nie - a to jest forum dyskusyjne.
Zapewne w Twoim zborze zacytowanie "Wnikliwego badania Pism" uchodzi za dowód. Przyjmij do wiadomosci, że tu nie ;)

Pod prąd

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: Pod prąd » 2019-02-12, 08:57

Pan Jezus nakazał obchodzić Pamiątkę swojej śmierci. Inne święta nie mają podstawy biblijnej.

konik

Re: Historia Kościoła za życia apostołów

Post autor: konik » 2019-02-12, 09:39

Nieprawda.
Zmartwychwstanie Chrystusa stalo sie podstawa wszelkich swiat w chrzescijanstwie ... a to na mocy zalozonego przez Chrystusa Kosciola.
Chrystus Pan wyznaczyl apostolow, a po Jego Wniebowstapieniu w sposob biblijny apostolowie wyznaczali biskupow. Po smierci apostolow to biskupi wyznaczali swoich nastepcow - kolejnych biskupow ... az do dzisiaj tak trwa.
A to wszystko na rozkaz samego Chrystusa i apostolow - o takich rzeczach czytamy wlasnie w Biblii.
Dlatego Kosciol jest Biblijny ...a w biblijnym Kosciele mamy biblijne ustanowiena.
Kazdy zas, kto odrzuca Kosciol, odrzuca Biblie.

Chyba Twoje intencje sa niezbyt szczere na forum - po prostu kolportujesz tutaj propagande antykatolicka ( niestety klamliwa). Moze nawet w ramach godzin gloszenia ... w ten sposob wywiazujesz sie z limitow.
Jesli posadzilem niesprawiedliwie, to wycofam sie z tego twierdzenia. I napisze sprostowanie.

ODPOWIEDZ

Wróć do „Historia Chrześcijaństwa, postacie, wydarzenia”