Po pierwsze, zaraz na wstępie powiem, że to co napiszę, to tylko hipotezy. Niektóre mogą być sprzeczne z innymi, inne mogą współistnieć z pozostałymi. Nikt nie zagwarantuje, że są prawdziwe. Mam nadzieję jednak, że wskażę, że jest sporo mozliwości. Tak sobie rzucę paroma hipotezami. Piszę to uprzedzając zarzuty Józka, że to za skomplikowane
Mamy tu podwójną trudność: z jednej strony trudność w spojrzeniu oczyma Istoty dla której czas nie jest ograniczeniem (Boga),z drugiej trudność interpretacji zupełnie innej od dzisiejszej formy narracyjnej.
Ale… proponuję na początek przeczytać nauczanie Banadykta XVI do pielgrzymów całego świata
https://ekai.pl/audiencja-ogolna-grzech ... -nadzieja/ - mówi tam własnie o grzechu pierworodnym w kontekście ewolucji.
- Po pierwsze, wiemy, że wszystko co złe, jest skutkiem grzechu pierworodnego.
- Po drugie, wiemy, że w wierze skutek niekoniecznie oznacza następstwo zdarzeń (np. Ofiara Jezusa zbawiła ludzi żyjących w Starym Testamencie, podobnie Maryja była bezgrzeszna przez zasługi Chrystusa)
- Po trzecie, wiemy na przykład, że zwierzęta zabijały się grubo przed powstaniem człowieka. Zamrożone w lodach polarnych mamuty wykazują ślady złośliwych nowotworów. Śmierć zatem, cierpienie i choroby nie pojawiły się na ziemi wraz z pojawieniem się człowieka (przynajmniej w sensie czasowym) Rodzenie bez bólu bywa u niektórych zwierząt – ale nie u człowieka (i to wynika z jego rozumu – wielkość głowy dzieci na to nie pozwala)
Jak to pogodzić? Niełatwo.
Zacznijmy od tego, że,
nawet nie wiemy, czy grzech pierworodny miał miejsce na Ziemi!
Całkiem możliwe, iż cały Kosmos, jest miejscem wygnania z Raju, który jest "gdzie indziej" (cudzysłów konieczny - poza Kosmosem to nie jest dosłownie "gdzieś", tak jak Niebo i piekło nie są dosłownie "gdzieś").
Sam fakt wypędzenia mógłby polegać na przykład na "przeniesieniu" "ja" Adama i Ewy do wyewoluowanych do pewnego stopnia ciał ludzkich - dotąd w sensie religijnym "zwierząt".
Ale to znowu jakaś opcja, spekulacja z głebi tego, czego nie wiemy.
Choć warto zauważyć, ze w pewnym sensie pasowałoby to do tekstu biblijnego
Rdz 3:23 "Dlatego Pan Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty."
To tak, jakby Eden był poza tą ziemią (choć bardziej prawdopodobna jest interpretacja, że „wzięcie z ziemi” odnosi się do (
"ulepił człowieka z prochu ziemi" z Rdz 2,7)
Ciekawe, że w II wieku Meliton z Sardes wyraził - jak sie wydaje - podobne przekonanie:
"Ponieważ zaś człowiek jest z natury skłonny do przyjmowania dobrego i złego, jak skiba ziemi przyjmująca ziarno ze stron obu, przyjął też doradcę wrogiego i żarłocznego: a dotknąwszy drzewa, przekroczył przykazanie i stał się nieposłuszny Bogu.
Został więc wyrzucony [i wtrącony] w ten świat, jak w więzienie dla skazańców."
Z drugiej strony - na płaszczyźnie naaracyjnej - scena "wygnania" (tu z kolei, w tym znaczeniu, nie chodzi o wygnanie skądś dokądś!) oznacza prostą i znaną prawdę że jeśli tylko człowiek przestaje ufać Bogu i odrzuca Jego przykazania, to nawet najżyźniejszy ogród (Eden, być może od hebrajskiego "'edunah"=rozkosz)jest w stanie zamienić na jałową pustynię.
Pisał (chyba) o tym Rachner, ale to trudny tekst (przynajmniej dla mnie):
"(...) możemy powiedzieć, że zasadniczy punkt, który wynika z tej formalnej teologii początku, jest następujący:
Dla egzystencjalno-ontologicznej, a szczególnie dla teologicznej antropologii, początek nie jest nigdy pierwszym momentem w długim szeregu momentów czasu następujących jedne po drugich, lecz jest jedyną w swej istocie podstawą, na której opiera się cała historia; jest podstawą sui generis na mocy faktu, że ustanowił go sam Bóg, oraz na mocy jedyności wolnego czynu, który wydobył ją ze stanu pierwotnego par excellence." /K. Rahner, Evolution und Erbsünde, w: Concilium 3 (1967), 459-465.
Kolejny ważny aspekt, na który zwrócił mi uwagę kiedyś mój znajomy:
"(...)tekst biblijny nie cechuje się jednoznacznością w konstruowaniu porządku czasowego i przyczynowo-skutkowego opowieści.
Wszystkie wydarzenia zapisane w Biblii nie dzieją się "po kolei", ale jednocześnie (choć i to określenie jest nadużyciem) w Bożej perspektywie.
Oznacza to, że zarówno stworzenie świata, (Genesis) odwiedziny Szatana przed Bożym tronem (Hiob), kuszenie Adama (Genesis), upadek pierwszych rodziców (Genesis), strącenie Lucyfera (Izajasz), dzieło Zbawienia (NT) są czymś, co w umyśle Bożym jest postrzegane bez ograniczenia czasem i bez porządkowania czasem.
Stąd pozorne sprzeczności temporalne gdy jedna księga została napisana później od drugiej, a podaje wydarzenia, które wcale nie były późniejsze, lecz albo wcześniejsze, albo w ogóle pozatemporalne.”
I moze jeszcze Pius XII:
"jedenaście pierwszych rozdziałów Księgi Rodzaju nie odpowiada całkowicie metodom pisarstwa historycznego używanym przez naczelnych historiografów greckich i łacińskich, lub historyków naszych czasów,
należą mimo to jednak do rodzaju literackiego historycznego w pewnym sensie,
który zresztą egzegeci powinni głębiej zbadać i określić.
Rozdziały te, w stylu prostym i obrazowym, przystosowanym do umysłowości narodu,
stojącego jeszcze na niskim stopniu cywilizacji, podają zasadnicze prawdy, na których się opierają nasze możliwości
zdobycia zabawienia wiecznego, jak również zawierają popularny opis początków
rodzaju ludzkiego i narodu wybranego."/Pius XII, Humani Generis/
Myślę, że wydarzenia opisywane w pierwszych rozdziałach Genesis są właśnie pozatemporalne.
Nie są reportażem z dzieła stworzenia, ale są raczej przypowieścią o charakterze teodycei (wyjaśnianie istnienia zła w świecie) mówiącą o relacji Bóg-stworzenie. Relacja ta posługuje się terminologią i sztafażem temporalnym dla uproszczenia.
Nie można argumentu z wymiaru, w którym istnieje czas przenosić do wymiaru bezczasowego.
” Choć faktycznie człowiek zaistniał po dinozaurach to sama relacja Bóg-stworzenie, w której po stronie stworzenia
przedstawiany jest człowiek, jako tego stworzenia korona pojawia się wraz ze stworzeniem, a nie miliardy lat po nim.
(...)W wiecznym, atemporalnym "teraz" Boga, stworzenie (w jego ukoronowaniu - istocie myślącej, poznającej i zdolnej do miłości, a więc zdolnej do odpowiedzi: TAK, albo NIE) odpowiedziało negatywnie na Boży dar, z czego konsekwencje objęły cały wymiar temporalny stworzenia."
Można też popatrzeć na to inaczej:
Ciekawe, że tekście hebrajskim jest powiedziane, że w dniu w którym zjesz umrzesz. A przecież Adam jeszcze długo żył.
Można to interpretowac, że od tej chwili stał się śmiertelny, ale można inaczej:może chodzi o tę prawdziwą, duchową, "drugą" śmierć, o której mówi Ap 20,6 (czyli utratę relacji z Bogiem) ?
O taką, o jakie Jan pisał:
"Jeśli ktoś spostrzeże, że brat popełnia grzech, który nie sprowadza śmierci, niech się modli, a przywróci mu życie; mam na myśli tych, których grzech nie sprowadza śmierci. Istnieje taki grzech, który sprowadza śmierć. W takim wypadku nie polecam, aby się modlono."/1J 5:16 /
„Aniołowi Kościoła w Sardes napisz: To mówi Ten, co ma Siedem Duchów Boga i siedem gwiazd: Znam twoje czyny: masz imię, [które mówi], że żyjesz, a jesteś umarły.” /Ap 3,1/
Jesli tak rozumiemy, to wszystko nagle się gwałtownie upraszcza - nie potrzebujemy tłumaczyć czemu Adam nie umarł tego samego dnia (bo umarł!).
Nie potrzebujemy też się zastanawiać nad ewolucją itp rzeczami.
Więcej - dużo bardziej zrozumiale brzmią słowa
"Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeśli kto zachowa moją naukę, nie zazna śmierci na wieki." /J 8,51/
Skoro
"zapłatą za grzech jest śmierć" (Rz 6:23) a Jezus nas z tego wybawił (a przecież umieramy) to znaczy, że zarówno skutek grzechu z Ogrodu Eden,
jak i wybawienie Jezusa dotycza innej śmierci - tej prawdziwej, strasznej, oddzielającej od Boga.
Czytamy Rz 6:21 bt5
"Jakiż jednak pożytek mieliście wówczas z tych czynów, których się teraz wstydzicie? Przecież końcem ich jest śmierć." - przecież nie fizyczna, bo ta jest końcem nas wszystkich!
Zoltan Alszeghy i Maurizio Flick – dwaj jezuiccy profesorowie z Gregorianum – wysunęli jeszcze inną hipotezę „hominizacji”. W dużym skrócie polega na tym, że rozwijający się homo został w pewnym momencie obdarzony duszą i „uczłowieczony” – i to on zgrzeszył. Osiągnąwszy pełnię używania rozumu, odrzucił on łaskę ofiarowaną przez Boga. Taki hominid przed uczłowieczeniem posiadał jedynie zmysł moralny (emocje, empatię, nawet uczucia), ale nie miał dylematów moralnych (te wynikają z konfliktu rozumu z uczuciami). Taki stan miał być rajem.
Ta hipoteza jednak moim zdaniem nie tłumaczy wcześniejszej przemocy i chorób wśród zwierząt.
Podobny problem jest z hipotezą wiążącą grzech pierworodny z tzw. mitochondrialną Ewą.
No, chyba żeby przyjąć to, o czym pisałem wcześniej – to znaczy, że grzech pierworodny mógł być przyczyną rzeczy, które zaistniały wcześniej niż on.
Ciekawą koncepcją (ale ja jakoś nie jestem do niej przekonany) jest hipoteza Artura Sporniaka:
„Nasza naturalna i religijna prehistoria mogła wyglądać tak: u zarania dziejów nasz gatunek wziął na swoje sumienie rzeź bratniego gatunku [neandertalczyka]. Ta eksterminacja tym różniła się od licznych następnych, że miała wyjątkowe religijne konsekwencje – zniweczyła pierwotny zamysł Boga względem człowieka. To właśnie głosi ta hipoteza: Bóg zamierzał połączyć obie ludzkie grupy, by ich potomkowie nabyli z jednej strony – wyjątkową wrażliwość na drugich [tacy byli neandertalczycy], z drugiej – ciekawość 64 W podobnych kategoriach grzech pieroworodny ujmuje
świata i zdolności twórcze [tym wyróżniali się kromaniończycy]. Odrzucając tę drogę, kromaniończycy zadecydowali także o naszej teraźniejszości. Na tym mógł polegać „grzech pierworodny”, który, jak głoszą katolickie dogmaty, rozprzestrzenia się „przez rodzenie”, a nie
„przez naśladowanie”, czyli w języku nauki: genetycznie, a nie kulturowo”
Ciekawa jest też hipoteza Hellera.Przytoczę ją za:Marcinem Majewskim (artykuł „Grzech pierworodny. Nowe modele lektury Księgi Rodzaju w teologii katolickiej w kontekście współczesnych nauk przyrodniczych”):
„Dla Hellera świat stworzony ewolucyjnie jest konsekwencją i warunkiem daru
wolności. A skąd wolność w świecie? Czy ona istnieje? Czy świat nie jest
deterministyczny? Heller powołuje się tu na nowe koncepcje łączące
fizykę kantową z grawitacją, które sugerują, że fizyka wczesnegowszechświata była inteterministyczna (w podstawowym sensie) i globalna.
Konsekwencją daru wolności jest istnienie zła, które jest immanentnie
wpisane w świat. Skąd to zło? Same prawa ewolucji, prawa przyrody –
choć determinują wiele wydarzeń tragicznych – nie są złe. Na pytania:
Dlaczego istniej ą prawa przyrody? Dlaczego w ogóle istnieje raczej co ś
ni ż nic? Dlaczego istnieje raczej racjonalno ść ni ż nieracjonalno ść ?
Dlaczego ś wiat daje si ę bada ć i rozumie ć ? Dlaczego istnieje z ł o wpisane
w te prawa? Heller odpowiada: bo to jest dobre. Wszechświat nie był
nigdy neutralny moralnie. Był dobry. Zło pojawiło się, gdy człowiek po raz
pierwszy wybrał je świadome i w wolności.
Wszechświat wraz z pojawieniem się na nim człowieka zyskał
samoświadomość. To niezwykła tajemnica, że materia zorganizowała się
do takiej formy, że zyskała świadomość siebie. Kosmiczne tworzywo
osiągnęło w nas świadomość siebie i rozróżniania między dobrem i złem.
Przed pojawieniem się tej własności – świadomości i wolności – świat był
moralnie niewinny. Fizyczne zło istniało – bo było następstwem działania
praw przyrody. Ale było moralnie neutralne. Świat utracił tę moralną
niewinność w momencie, w którym istota rozumna po raz pierwszy
przedłożyła zło nad dobro. Zło moralne zostało wprowadzone w orbitę
istnienia przez wolne działanie istot rozumnych. „Pierworodna wina
ludzkości, każdego z nas, polega na tym, że do pola racjonalności-dobra
człowiek wprowadził zgrzyt – irracjonalność zła. Choć zło-grzech jest
zawsze czymś osobistym, jest ono również dramatem całego Logosu, jego
Golgotą” 68 . We wszechświecie jedna nierówność wydaje się prawdziwa:
świat ze złem, ale z wolnością wydaje się lepszym od świata bez zła, ale i
bez wolności.”
Jak widać, hipotez jest raczej za dużo, niż za mało.
Niestety, obcując z tajemnicami tej miary musimy od czasu do czasu przełknąć gorzką pigułkę, iż nie wszystko rozumiemy.
