Biblia
Gest nałożenia rąk zdaje się mieć w Piśmie Świętym różne znaczenia:
- Położenie rąk na głowie zwierzęcia, przeznaczonego na ofiarę (Wj 29,10-15,Kpł 1,4; 3,2.8; 4,4.15.24.29.33; 8,14.18.22; 16,21; Lb 8,12)
- Znak władzy, autorytetu nad kimś Dn 13,31-35
- Błogosławieństwo (Rdz 48,13-18,Mt 19,13-15,Mk 10,16)
- Przekazywanie namaszczenia, w tym kapłaństwa (Lb 27,18-23; PwP 34,9; 1 Tm 4,14; 2Tm 1,6; Dz 6,5-6)
- Wyznaczanie do jakiegoś zadania (funkcji) w Kościele (Dz 13,2-3)
- Bierzmowanie (Lb 8,9-12;Dz 8,14-20 patrz też Dz 19,6/)
- Branie odpowiedzialności za wyrok sądowy Kpł 24,14, Dn 13,28.34
- Uzdrawianie (Mk 8,23;Mk 6,5;Łk 13,12-13; Łk 4,40;Mk 16,17-18;Dz 28,8), jednak większość wzmianek o uzdrowieniu obywa się bez nałożenia rąk.
Przytoczone fragmenty Nowego Testamentu pokazują, iż
nakładający ręce (niezależne od celu w jakim to czyni – bierzmowanie, konfirmacja, uzdrowienie)
w każdym wypadku jest duchownym.
W Starym Testamencie bywało inaczej, ale też raczej indywidualny człowiek nie nakładał rąk na innego człowieka – a tym bardziej nie „namaszczał” go w taki sposób.
Ojcowie
Obserwacje poczynione podczas kwerendy biblijnej, iż w Nowym Testamencie jedynie osoby duchowne nakładały ręce, nie musi oczywiście ostatecznie przesądzać o tym, czy nie czynili tego inni, ani o tym, kto ma prawo ich nakładania; nie można co prawda zaprzeczyć, że stanowi to silną przesłankę. Aby się jednak upewnić, „zapytajmy” wczesnych chrześcijan.
Nie przytoczę wszystkich znalezionych - jest ich zbyt wiele - ale może te przytoczone dadzą pewien obraz.
Jestem też zobowiązany w umowie z Wydawcą wspomnieć, że to co cytuję pochodzi z mojej książki (wyjdzie na wiosnę) pod roboczym tytułem "Ruch charyzmatyczny - szanse i zagrożenia".
"Osoba świecka nie powinna spełniać czynności kapłańskich: chrztu, ofiary, wkładania rąk czy błogosławieństwa(...) osobom świeckim zakazujemy wykonywania czynności kapłańskich, takich jak składanie ofiary, udzielanie chrztu, nakładanie rąk oraz udzielanie małego i dużego błogosławieństwa"./Konstytucje APostolskie, IV wiek/
Tekst ten nie tylko przekazuje nam bezpośredni zakaz, ale także definiuje rzecz fundamentalną: mianowicie to, że nakładanie rąk jest
czynnością kapłańską.
Również w innym miejscu tego samego dokumentu (rozdział VIII noszący nazwę "o charyzmatach"!) 46,14 pojawia się tekst o świętym Szczepanie, gdzie mowa, że tylko kapłan może nakładać ręce:
"(…) przejawił tak wielką pobożność i wiarę w Pana naszego, Jezusa Chrystusa, że oddał za Niego życie, ukamienowany przez Żydów, którzy zabili też Pana. A jednak tak wielki i wspaniały mąż, który w natchnieniu Ducha ujrzał Chrystusa po prawicy Boga przez otwarte bramy niebios, nigdy nie spełnił czynności niedostępnych dla diakona, nie złożył ofiary ani na nikogo nie nałożył rąk, lecz do końca zachował stan diakonatu. Wypadało, aby męczennik Chrystusa zachował właściwy porządek.(…) Nikt nie może sobie uzurpować godności kapłańskiej (…)."
Pozytywnie wypowiadają się Konstytucje jedynie o nakładaniu rąk przez biskupa i prezbiterów (rozdział VIII 26,28):
"Biskup błogosławi,(…) udziela święceń, nakłada ręce, składa ofiarę (…)
Prezbiter błogosławi, (…) przyjmuje poświęcone dary od biskupa i współprezbitera, jak również udziela ich współprezbiterowi; nakłada ręce, ale nie udziela święceń, nie usuwa z funkcji, ale wyklucza osoby mu podległe, jeśli zasługują na taką karę."
Dalsze punkty mówią o uprawnieniach diakonów, diakonis, subdiakonów, lektorów i kantorów - dla żadnej z tych grup nie wymienia się nakładania rąk, choć wielokrotnie dokument wspomina jeszcze o nałożeniu rąk przez biskupa (np. fragmenty VIII 6,10; 7,5; 8,5; 9,8; 16,16; 17,17; 19,19; 19,21; 22,22; 36,4; 38,39).
Także odnośnie namaszczenia Duchem Świętym, czyli po prostu bierzmowania (prawdopodobnie połączonego z Chrztem Świętym) Konstytucje są jednoznaczne; jest to czynność zarezerwowana dla biskupa:
„(...) za jego [biskupa - przyp. M.P.] pośrednictwem Pan udzielił wam Ducha przez nałożenie rąk, (...), przez niego zostaliście opieczętowani olejkiem wesela i krzyżmem poznania, dzięki niemu staliście się dziećmi światłości, a gdy biskup nakładał na was ręce w chwili oświecenia, Pan otoczył każdego z was swym świętym głosem i złożył świadectwo: „Tyś jest moim synem, Ja ciebie dzisiaj zrodziłem''.”
święty Cyprian, wspomina w Liście 16, iż grzesznicy chcący wrócić do wspólnoty, po odbyciu pokuty, byli przyjmowani z powrotem do wspólnoty Kościoła przez nałożenie rąk „biskupa i kleru”:
„(…) wszystkim wiadomo, że grzesznicy (…) muszą czynić przez określony czas pokutę i okazywać ją przez określone akty zewnętrznie. A prawo do wspólnoty uzyskują dopiero przez nałożenie rąk biskupa i kleru. Tymczasem teraz, jeszcze w krwawym okresie prześladowania, i gdy pokój jeszcze Kościołowi nie został przywrócony, dopuszcza się ich do wspólnoty, składa się w ich imieniu, zanim uczynili pokutę, zanim okazali ją zewnętrznie, zanim biskup i kler włożyli na nich swe ręce, podaje się im Eucharystię.”/List 16,2/
Świętemu Cyprianowi wtóruje Synod w Elwira (306 rok):
„W czasie dalekich podróży lub gdy nie ma blisko kościoła, chorego katechumena może ochrzcić wierny […] Gdy tamten przeżyje, należy go doprowadzić do biskupa, aby przez włożenie rąk dopełnił [obrzędu]”
Jest jeden wyjątek: Święty Hipolit (zm. 235) pisał o nałożeniu rąk przez katechistów:
„O wkładaniu rąk na katechumenów. Kiedy nauczyciel po modlitwie włoży ręce na katechumenów, to niech się pomodli i odeśle ich. Członek duchowieństwa, lub ten kto uczył, lub świecki, niech także to czynią.”/Tradycja Apostolska/
Nawet tu jednak nie chodzi jednak o przypadkowego świeckiego nakładającego ręce w pozaliturgicznej modlitwie; jest to gest osadzony w liturgii chrzcielnej, zarezerwowany dla osoby przygotowującej katechumena - w jakimś sensie "przełożonej" nad nim.
Współczesne regulacje
Współczesne zasady, panujące w Kościele, niewiele się różnią od tych z IV wieku. Komisja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski sygnuje dokument p.t. „Rytuał. Obrzędy błogosławieństw”.
„Akolitom i lektorom, którzy wykonują w Kościele własne posługi na podstawie specjalnego upoważnienia, słusznie udziela się prawa sprawowania niektórych błogosławieństw z racji pierwszeństwa w stosunku do pozostałych wiernych i na mocy zarządzenia miejscowego ordynariusza.
Również inni wierni świeccy, mężczyźni i kobiety, na mocy wspólnego kapłaństwa, które otrzymują w sakramencie chrztu i bierzmowania, czy to dzięki własnym uprawnieniom (jako rodzice wobec dzieci), czy to wykonując posługę nadzwyczajną lub szczególne zadanie w Kościele jako zakonnicy albo katecheci w niektórych krajach, na podstawie zarządzenia miejscowego ordynariusza, o ile znane jest ich należyte przygotowanie duszpasterskie i roztropność w wykonywaniu własnego zadania apostolskiego, mogą sprawować niektóre błogosławieństwa, z zastosowaniem czynności i formuł dla nich przewidzianych, zgodnie z przepisami podanymi w każdym obrzędzie błogosławieństwa.
Gdy zaś jest obecny kapłan lub diakon, jemu przysługuje prawo przewodniczenia obrzędowi"
„Akolitom i lektorom, którzy wykonują w Kościele własne posługi na podstawie specjalnego upoważnienia, słusznie udziela się prawa sprawowania niektórych błogosławieństw z racji pierwszeństwa w stosunku do pozostałych wiernych i na mocy zarządzenia miejscowego ordynariusza.
Również inni wierni świeccy, mężczyźni i kobiety, na mocy wspólnego kapłaństwa, które otrzymują w sakramencie chrztu i bierzmowania, czy to dzięki własnym uprawnieniom (jako rodzice wobec dzieci), czy to wykonując posługę nadzwyczajną lub szczególne zadanie w Kościele jako zakonnicy albo katecheci w niektórych krajach, na podstawie zarządzenia miejscowego ordynariusza, o ile znane jest ich należyte przygotowanie duszpasterskie i roztropność w wykonywaniu własnego zadania apostolskiego, mogą sprawować niektóre błogosławieństwa, z zastosowaniem czynności i formuł dla nich przewidzianych, zgodnie z przepisami podanymi w każdym obrzędzie błogosławieństwa.
Gdy zaś jest obecny kapłan lub diakon, jemu przysługuje prawo przewodniczenia obrzędowi.”
Z tekstu dowiadujemy się następujących rzeczy:
- Świeccy „dzięki własnym uprawnieniom” (a więc bez specjalnej delegacji biskupa miejsca) mogą błogosławić dzieci (nad którymi sprawują w porządku duchowym władzę).
- Pozostałe przypadki są dopuszczalne „na podstawie zarządzenia miejscowego ordynariusza” przy czym dotyczy to sprawowania „posługi nadzwyczajnej lub „szczególnego zadania w Kościele jako zakonnicy albo katecheci w niektórych krajach” (zapewne chodzi przede wszystkim o kraje misyjne).
Wymaga się przy tym „przygotowania duszpasterskiego” oraz „roztropności w wykonywaniu własnego zadania apostolskiego”.
- Nawet osoby wymienione powyżej, spełniające powyższe warunki i mające delegację biskupa miejsca mogą sprawować błogosławieństwa jedynie „z zastosowaniem czynności i formuł dla nich przewidzianych, zgodnie z przepisami podanymi w każdym obrzędzie błogosławieństwa”.
- Co więcej, nie powinny one sprawować błogosławieństwa, kiedy obecny jest kapłan lub diakon.
Oczywiście, nie oznacza to, że świecki nie może innej osobie „pobłogosławić” w sensie ogólnym (np. powiedzieć „Niech Ci Bóg błogosławi, przyjacielu!”). Jednak błogosławieństwo związane z konkretnym rytuałem (a takim jest niewątpliwie nałożenie rąk na głowę) jest zarezerwowane w zasadzie dla osób duchownych, których powołaniem jest błogosławić Lud Boży.
Postawy i gesty w liturgii:
„Ręka jest organem o szczególnej wymowie znaczeniowej. Spośród gestów wykonywanych rękami, najbardziej wymownym jest gest nałożenia rąk. W liturgii obrzęd ten należy do najstarszych. Sięga on czasów Chrystusa Pana, który wielokrotnie nakładał ręce na dzieci lub na chorych (Mk 7,33; 10,16; Łk 4,40; Dz 6,6; 2 Tm 1,6).
Znaczenie nałożenia rąk zależy od obrzędu, w którym się je stosuje. Nakłada się ręce przy udzielaniu błogosławieństwa (np. prymicyjnego), w którym oznacza ono łaskawość Boga w Trójcy Jedynego, który jest źródłem wszelkiej świętości.
W obrzędzie sakramentu bierzmowania, nałożenie ręki z równoczesnym namaszczeniem olejem krzyżma oznacza, że Duch Święty udziela się bierzmowanemu jako Dar.
W obrzędzie sakramentu święceń nałożenie rąk oznacza przekazanie władzy kapłańskiej. Ponieważ Chrystus często kładł ręce na chorych, których uzdrawiał, dlatego gest ten wszedł do obrzędu namaszczenia chorych.
W każdym z wyżej wymienionych obrzędów znaczenie nałożenia rąk jest materią sakramentu, którą wyjaśnia tekst modlitwy towarzyszącej, zwanej formą sakramentu.
Opętanych uważano za chorych, dlatego przy odmawianiu nad nimi egzorcyzmów, kładziono na nich ręce. Stąd też przy obrzędzie chrztu modlitwa z egzorcyzmem połączona jest z nałożeniem ręki. Nałożenie to jest znakiem ochrony ochrzczonego przed atakami szatana, który jest panem wszelkiego zła. Oznacza także zadanie rozwijania otrzymanego daru życia Bożego, czyli łaski uświęcającej, który powierza się rodzicom i rodzicom chrzestnym.
We Mszy Świętej wyciąga się ręce nad darami ofiarnymi podczas modlitwy skierowanej do Boga Ojca, o zesłanie Ducha Świętego, aby "dary te stały się Ciałem i Krwią Jezusa Chrystusa" (tzw. epikleza). Gdy na końcu Mszy Świętej celebrans udziela błogosławieństwa w formie uroczystej (tzw. modlitwa nad ludem - oratio super populum), wyciąga ręce nad wiernymi, wypowiadając słowa błogosławieństwa.
Warto zauważyć, iż w czasie bierzmowania świadek kładzie osobie bierzmowanej prawą dłoń na ramieniu, co także jest gestem zbliżonym do nałożenia ręki. Jest to jakby wzięcie odpowiedzialności za daną osobę.
Gest nałożenia, w formie wyciągnięcia ręki, na penitentem, towarzyszy także formule rozgrzeszenia ("Bóg Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą...") wypowiadanej przez szafarza sakramentu w czasie spowiedzi.”/
